عناصر موسیقایی

عوامل سازنده‌ی موسیقی

هر هنری اجزاء سازنده‌ای دارد که از آن به نام عناصر سازنده‌ی آن هنر یاد می‌کنیم. موسیقی هم عناصری دارد که هرکدام در شکل گرفتن ساختارش نقش دارد. این عناصر ازاین‌قرار است: ریتم، ملودی، رنگ، بافت، فرم، شدت‌وری. البته دو عنصر دیگر نیز در موسیقی غربی به این عناصر شش‌گانه اضافه می‌شود: تُنالیته و هارمونی.

ریتم
ریتم همان روند و نبض موسیقی است و خود از سه جزء یا به قول دیگر از سه اتم ساخته می‌شود: ضرب (بیت)، تُندا (تمپو)، وزن (متر). در یادداشتی که مختص به ریتم است، راجع به هرکدام از این سه اتم سازنده‌ی ریتم به‌تفصیل خواهیم گفت.

ملودی
در بیشتر آثار موسیقایی (تا پیش از موسیقی مدرن)، به هر آرایشی از درجه‌های صوتی و توالی این درجات، ملودی گفته می‌شود. ملودی در بیشتر سبک‌های موسیقی نقش اصلی را دارد و اغلب ما هم وقتی می‌خواهیم قطعه‌ای را با سوت بزنیم یا در حمام بخوانیم، ملودی‌اش را سر می‌دهیم.

رنگ
هر ساز یا وسیله‌ی موسیقی خاصیت صوتی ویژه‌ای دارد که از آن به نام رنگ یا به‌اصطلاح تَمبر یاد می‌کنیم. کیفیت صوتی استثنایی هر ساز با ساز دیگر فرق دارد. برای نمونه، میزان و نحوه‌ی تنیده شدن سیم‌های فلزی تار با سیم‌های نایلونی گیتار تفاوت دارد و صدای این دو ساز را از بیست‌متری هم می‌توان به‌آسانی از هم تمیز داد.

بافت
منظور از بافت موسیقی ترکیب رنگ‌ها و شدت و چگالی صداهاست که در کنار هم قرار می‌گیرند. پس بافت صوتی یک رسیتال پیانو، صرفا از صدای همان پیانو ساخت می‌یابد و بافت موسیقایی لطیف و کم‌چگالی خواهیم شنید.

فرم
از میان همه‌ی این عناصر، شاید بیش از همه‌شان به فرم پرداخته می‌شود. هر قطعه بر اساس نظمی معین اجرا و بخش‌هایی از تکرار می‌شود. در مورد فرم‌ها نیز به‌تفصیل خواهیم نوشت، اینجا فقط از ابتدایی‌ترین فرم‌ها یاد می‌کنیم که فرم استروفی یا بندابندی است که در آن فقط یک بند هست و دائم تکرار می‌شود: AAA، این فرم در قطعه‌های کودکانه بسیار یافت می‌شود.

شدت‌وری
شدت‌وری یا به‌اصطلاح اهل موسیقی، دینامیک موسیقی به شدت ادا شدن صداها اشاره دارد. شاید اصطلاح‌هایی مثل پیانو، فورته، پیانیسیمو، کرشندو، یا متسوفورته را شنیده باشید. مقصود از این اصطلاح‌ها شدتی است که هر نت یا فراز موسیقایی باید ادا شود.

دو عنصر دیگری که از آن‌ها یاد کردیم، تُنالیته و هارمونی است که درواقع از اجزاء موسیقی معیار غربی است. وقتی از تُنالیته در بستر موسیقی غرب حرف می‌زنیم، مقصودمان این است که در قطعه‌ی موسیقایی کدام درجه‌ها رواست و کدام ناروا یا به قول دیگر مطبوع (کنسونانت) است و کدام درجه نامطبوع (دیسونانت)!

در یادداشت‌های بعدی هرکدام از این عناصر را به‌طور جداگانه و به‌تفصیل شرح خواهیم داد.